Ông Bằng đang cùng cháu con vui hưởng tự do và hạnh phúc.

Nhân chứng bất ngờ

Dáng người thanh mảnh, bước đi khó khăn vì bị mất một chân trong chiến tranh nhưng ông Bằng xem đó là chuyện... thường, ông nói với tôi: “ĐồNG đội tôi hy sinh thân mình còn không tiếc thì tôi tiếc gì một cái chân”. Tôi đến cũng là lúc ông Bằng vừa nằm viện về, sức khỏe còn chưa bình phục hẳn, vậy nhưng khi nhắc lại chuyện “đóng phim”, ông hồ hởi hẳn.

Bộ phim “Việt Nam thiên lịch sử truyền hình” là một tác phẩm điện ảnh nổi tiếng khắp thế giới do ĐÀI TRUYềN hình CBS Mỹ dựng từ tác phẩm Việt Nam - A history của nhà sử học Stanley Karnow. Điều lý thú là Stanley Karnow trực tiếp đạo diễn bộ phim này, ông là một trong số ít nhà báo phương Tây chứng kiến từ đầu đến cuối cuộc chiến tranh Việt Nam. Bộ phim huy động hơn 20.000 nguồn tư liệu lịch sử từ 61 kho phim trên toàn thế giới, trực tiếp phỏng vấn gần 200 nhân vật của các bên. “Việt Nam thiên lịch sử truyền hình” đã đưa đến cho người xem cái nhìn toàn diện về cuộc chiến.

Qua 13 tập phim, đạo diễn Karnow và đoàn làm phim đã lý giải vì sao một đất nước nhỏ bé lại có thể chiến thắng một đế quốc hùng mạnh, với tiềm lực quân sự và kinh tế số 1 thế giới. Đoàn làm phim của Karnow đã phỏng vấn nhiều người ở Việt Nam, trong đó có cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp để tìm hiểu cặn kẽ cội nguồn cuộc chiến. Trong tất cả những người được đoàn làm phim chọn phỏng vấn, ông Trần Nhật Bằng là trường hợp được chọn tình cờ nhất. Ông kể: “Vào một ngày đầu tháng 2-1982, lúc tôi đang là cán bộ văn hóa – thông tin của H. Hòa Vang thì ông Nguyễn Văn Chi - Bí thư Huyện ủy Hòa Vang (nay là Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra T.Ư) phân công đón 1 đoàn làm phim gồm 4 người về Hòa Tiến để quay. Tôi về tập hợp một số người có công và bà con bị chất độc da cam đến để đoàn làm phim phỏng vấn. Khi phỏng vấn, Karnow đưa ra một tấm ảnh hai mẹ con người làng Hòa Tiến bị quân Mỹ bắt đi ra khỏi làng cho mọi người xem, hỏi họ có nhận ra không, khi đó mọi người không ai biết nhưng tôi lại nhận ra. Thấy vậy đạo diễn Karnow nói ngay: “A, nhân chứng đây rồi!”. Thế là họ chụp tôi phỏng vấn luôn!”.

Đạo diễn Karnow, đứng cạnh ông Bằng để phỏng vấn. (Ảnh do nhân vật cung cấp).

Trong chiến tranh, ông Bằng là một cán bộ bám trụ lâu nhất trên vùng đất Hòa Tiến quê hương ông. Ông luôn có mặt trong những trận chiến quyết liệt chống lại các trận càn trắng của quân Mỹ, chính vì thế ông nắm rất rõ mọi sự kiện diễn ra nơi đây. Việc đoàn làm phim của Đài CBS chọn Hòa Tiến để tìm người phỏng vấn cũng có lý do, vì khi vừa đưa quân đến bãi biển Đà Nẵng, binh lính Mỹ đã chịu tổn thất nặng nề tại các vùng ven Hòa Vang. Lại thêm, Hòa Tiến còn là nơi đầu tiên quân Mỹ thực hiện “Chiến dịch zippo”: đốt sạch, phá sạch tại Cẩm Nê làm rúng động dư luận thế giới.

Vì vậy, Đài CBS tìm được ông Bằng để phỏng vấn là xem như “trúng tủ”. Ông Bằng kể: “Họ hỏi tôi làm thế nào để sống sót trước sự truy lùng của Mỹ? Làm thế nào để đánh Mỹ? Ông có sợ quân Mỹ không? Tôi trả lời: “Chúng tôi không hề sợ lính Mỹ. Chúng tôi sống và chiến đấu là nhờ vào sự đùm bọc của nhân dân. Người dân nuôi chúng tôi để đánh giặc thì nhiệm vụ duy nhất của chúng tôi là sáng tạo ra nhiều cách đánh để làm sao tiêu diệt thật nhiều lính Mỹ!”. Những gì tôi kể làm họ ngạc nhiên lắm, họ còn hỏi tôi vành đai diệt Mỹ như thế nào, có giống với vành đai cây nhiệt đới của Mac Namara không? Tôi trả lời “Vành đai diệt Mỹ của chúng tôi được hình thành từ trong lòng dân, vì thế nên đi đến đâu quân Mỹ cũng vấp phải sự kháng cự!”... Ông Bằng cho biết thêm, tham gia trong bộ phim “Việt Nam thiên lịch sử truyền hình”, trên địa bàn Quảng Nam – Đà Nẵng lúc bấy giờ chỉ có ông và bà Nguyễn Thị Nguyệt Ánh - một nhà tư sản và là cơ sở cách mạng tại nội thành Đà Nẵng.

“Minh tinh màn bạc”... Việt cộng!

Khi trò chuyện với tôi, ông Bằng rất phục phong cách làm việc chuyên nghiệp và khoa học của Karnow cùng đoàn làm phim của ông. Mỗi khi phỏng vấn ông Bằng, Karnow luôn đưa ra những bức ảnh để minh họa, nhất là những bức ảnh chụp cảnh làng Yến Nê bị quân Mỹ tàn phá để hỏi. Với nguồn kinh phí lên đến 30 triệu USD, đoàn làm phim của Đài CBS đã đi đến nhiều vùng trên đất nước ta để trực tiếp phỏng vấn, đối chiếu các tư liệu có được, vì vậy mà “Việt Nam thiên lịch sử truyền hình” được đánh giá là bộ phim hay, có cái nhìn khách quan và trung thực nhất về cuộc chiến tranh Việt Nam. Khi chia tay đoàn làm phim, chúng tôi đã tặng mỗi người một chiếc nón lá La Bông và chiếc rổ tre của làng Yến Nê. Họ rất thích nên cứ đội mãi chiếc nón trên đầu, còn máy móc quay phim thì cho vào rổ để bưng đi!”, ông Bằng bật cười khi nhớ lại.

Mùa hè năm 1985, Đài Truyền hình T.Ư cho phát bộ phim “Việt Nam thiên lịch sử truyền hình”. Nhớ lại kỷ niệm này, ông Bằng nói với tôi: “Tất cả những gì họ phỏng vấn tôi đều được đưa vào phim nhưng có một chi tiết không đúng, đó là trong phần giới thiệu tên và chức vụ họ gọi tôi là “cán bộ Mặt trận Trung Trung Bộ” nhưng thật ra tôi chỉ là cán bộ du kích thôi! Thế rồi, vào năm 1995, nhân kỷ niệm 20 năm Ngày giải phóng quê hương Đà Nẵng, đoàn làm phim của nhà sử học Karnow đã trở lại làng Yến Nê để làm phóng sự về những thay đổi của đất nước sau 20 năm chiến tranh. Vừa gặp lại tôi, mọi người trong đoàn reo lên “Minh tinh màn bạc của nước Mỹ đây rồi!”. Tôi hỏi họ vì sao lại giới thiệu tôi là “cán bộ Mặt trận Trung Trung Bộ” họ chỉ cười mà không nói gì! Và tôi lại tiếp tục dẫn đoàn đi quay sự thay đổi, hồi sinh của quê hương sau 20 năm nước nhà thống nhất!”.

Nhìn sắc diện hồ hởi, nghe giọng nói sang sảng của ông Bằng về những kỷ niệm một thời “đóng phim” - một bộ phim vinh danh anh hùng của một dân tộc nhỏ bé nhưng đã đánh bại một đế quốc to, tôi cảm nhận được sự tự hào sâu lắng của con người từng vào sinh ra tử này. Đã một phần tư thế kỷ qua đi, được góp mặt trong bộ phim tư liệu thuộc loại “siêu phẩm” của điện ảnh thế giới, ông Bằng tự hào là người góp thêm một tiếng nói lương tri từ cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của dân tộc mình.             

Ghi chép: Lưu Hoàng Anh